Dalam kebudayaan sunda ada yang disebut dengan pupuh yang berbentuk nyanyian, Pupuh adalah bentuk sastra sunda yang berbentuk puisi, yang memiliki jumlah suku kata dan rima tertentu di setiap barisnya. ( guru wilangan, guru lagu, dan watek).
Guru wilangan adalah jumlah engang (suku kata) tiap padalisan (larik/baris).
Guru lagu adalah sora panungtung (bunyi vokal akhir) tiap padalisan.
Sedangkan watek adalah karakteristik isi pupuh. Terdapat 17 jenis pupuh, masing-masing memiliki sifat tersendiri dan digunakan untuk tema cerita yang berbeda.
Berikut ini adalah sifat-sifat pupuh, silahkan di simak:
- Asmarandana, bertemakan birahi, cinta kasih seseorang kepada kekasih, sahabat, maupun keluarga.
- Balakbak, bertemakan lawak, banyolan tentang kehidupan sehari-hari.
- Dandanggula, bertemakan ketenteraman, keagungan, kegembiraan.
- Durma, bertemakan kemarahan, kesombongan, semangat.
- Gambuh, bertemakan kesedihan, kesusahan, kesakitan.
- Gurisa, bertemakan khayalan seseorang.
- Juru demung ,bertemakan kebingungan, masalah kehidupan.
- Kinanti, bertemakan penantian seseorang.
- Lambang, bertemakan lawak dengan aspek renungan.
- Magatru, bertemakan penyesalan.
- Maskumambang, bertemakan kesedihan yang mendalam, rasa prihatin.
- Mijil, bertemakan kesedihan yang menimbulkan harapan.
- Pangkur, bertemakan perasaan sebelum mengemban sebuah tugas berat.
- Pucung, bertemakan rasa marah pada diri sendiri.
- Sinom, bertemakan kegembiraan.
- Wirangrong, bertemakan rasa malu akan tingkah laku sendiri.
- Ladrang, bertemakan sindiran.
Contoh Pupuh Beserta Guru Lagu Dan Guru Wilangannya :
- Pupuh AsmarandanaDi bangun oleh 7 (tujuh) padalisan Guru Lagu dan guru wilangan nya (8-i, 8-a, 8-é/o, 8-a, 7-a, 8-u, 8-a).
Conto Na :
Éling-éling mangka éling [8-i]
Rumingkang di bumi alam [8-a]
Darma wawayangan baé [8-é]
Raga taya pangawasa [8-a]
Lamun kasasar lampah [7-a]
Napsu nu matak kaduhung [8-u]
Badan anu katempuhan [8-a] - Pupuh Balakbak
Di bangun oleh 3 (tiga) padalisan Guru lagu dan guru wilangan nya (15-é, 15-é, 19-é)
Conto na :
Aya warung sisi jalan ramé pisan, Citaméng [15-é]
Awéwéna luas-luis geulis pisan, ngagoréng [15-é]
Lalakina lalakina los ka pipir nyoo monyét, nyangéréng [19-é] - Pupuh Dangdanggula
Di bangun oleh 10 (sepuluh) padalisan guru lagu dan guru wilangan nya (10-i, 10-a, 8-é/o, 7-u, 9-i, 7-a, 6-u, 8-a, 12-i, 7-a).
Conto na :
Méga beureum surupna geus burit [10-i]
Ngalanglayung panas pipikiran [10-a]
Cikur jangkung jahé konéng [8-é]
Naha teu palay tepung [7-u]
Simabdi mah ngabeunying leutik [9-i]
Ari ras cimataan [7-a]
Gedong tengah laut [6-u]
Ulah kapalang nya béla [8-a]
Paripaos gunting pameulahan gambir [12-i]
Kacipta salamina [7-a] - Pupuh Durma
Di bagun oleh 7 (tujuh) padalisan, guru lagu dan guru wilangan nya (12-a, 7-i, 6-a, 7-a, 7-i, 5-a, 7-i)
Conto na :
Moal ngejat sanajan ukur satapak [12-a]
Geus dipasti ku jangji [7-i]
Mun tacan laksana [6-a]
Numpes musuh sarakah [7-a]
Henteu niat seja balik [8-i]
Najan palastra [5-a]
Mati di médan jurit [7-i] - Pupuh GambuhDi bangun oleh 5 (lima) padalisan, guru lagu dan guru wilangan nya (7-u, 10-u/i, 12-i, 8-u, 8-o).
Conto Na :
Ngahuleng banget bingung [7-u]
Henteu terang ka mana nya indit [10-i]
Turug-turug harita téh enggeus burit [12-i]
Panon poé geus rék surup [8-u]
Keueung sieun aya méong [8-o] - Pupuh Gurisa
Di bangun oleh 8 (delapan) padalisan guru lagu dan guru wilangan nya (8-a, 8-a, 8-a, 8-a, 8-a, 8-a, 8-a, 8-a).
Conto na :
Hayang teuing geura beurang (8-a)
Geus beurang rék ka Sumedang (8-a)
Nagih kanu boga hutang (8-a)
Mun meunang rék meuli soang (8-a)
Tapi najan henteu meunang (8-a)
Teu rék buru buru mulang (8-a)
Rék tuluy guguru nembang (8-a)
Jeung diajar nabeuh gambang (8-a) - Pupuh JurudemungDi bangun oleh 5 (lima) padalisan, guru lagu dan guru wilangan nya (8-a, 8-u, 6-i, 8-a, 8-u).
Conto na :
Mungguh nu hirup di dunya [8-a]
Ku kersaning anu Agung [8-u]
Geus pinasti panggih [6-i]
Jeung dua rupa perkara [8-a]
Senang paselang jeung bingung [8-u] - Pupuh Kinanti
Di bangun oleh 6 (enam) padalisan guru lagu dan guru wilangan nya (8-u, 8-i, 8-a, 8-i, 8-a, 8-i).
Conto na :
Budak leutik bisa ngapung [8-u]
Babaku ngapungna peuting [8-i]
Nguriling kakalayangan [8-a]
Néangan nu amis-amis [8-i]
Sarupaning bungbuahan [8-a]
Naon baé nu kapanggih [8-i] - Pupuh Ladrang
Di bangun oleh 4 (empat) padalisan, guru lagu dan guru wilangan nya (10-i, 8-a, 8-i, 12-a).
Conto na :
Aya hiji rupa sato leutik [10-i]
Engkang-éngkang, éngkang-éngkang [8-a]
Sok luluncatan di cai [8-i]
Ari bangun arék sarupa jeung lancah [12-a] - Pupuh Lambang
Di bangun oleh 4 (empat) padalisan guru lagu lagu dan guru wilangan nya (8-a, 8-a, 8-a, 8-a).
Conto na :
Nawu kubang sisi tegal [8-a]
Nyair bogo meunang kadal [8-a]
Atuh teu payu dijual [8-a]
Rék didahar da teu halal [8-a] - Pupuh MagatruDibangun oleh 5 (lima) padalisan, guru lagu dan guru wilangan nya (12-u, 8-i, 8-u, 8-i, 8-o).
Conto na :
Majalaya Ciparay Banjaran Bandung [12-u]
Kopo reujeung Cisondari [8-i]
Cicaléngka Ujungberung [8-u]
Rajamandala Cimahi [8-i]
Lélés Limbangan Tarogong [8-0] - Pupuh MaskumambangDi bangun oleh 4 (empat) padalisan guru lagu dan guru wilangan nya (12-i, 6-a, 8-i, 8-a).
Conto na :
Hé manusa mana kaniaya teuing [12-i]
Teu aya rasrasan [6-a]
Kaula maké disumpit [8-i]
Naha naon dosa kula [8-a] - Pupuh MijilDi bangun oleh 6 (genep) padalisan Guru lagu dan guru wilangan nya (10-i, 6-o, 10-e, 10-i, 6-i, 6-u).
Conto na :
Mesat ngapung puta sang Arimbi [10-i]
Jeung méga geus awor [6-o]
Beuki lila beuki luhur baé [10-é]
Larak-lirik ningali ka bumi [10-i]
Milari sang rayi [6-i]Pangéran Bimanyu [6-u] - Pupuh Pangkur
Di bangun oleh 7 (tujuh) padalisan guru lagu dan guru wilangan nya (8-a, 11-i, 8-u, 7-a, 12-u, 8-a, 8-a).
Conto na:
Seja nyaba ngalalana [8-a]
Ngitung lembur ngajajah milang kori [12-i]
Henteu puguh nu dijugjug [8-u]
Balik paman sadaya [7-a]
Nu ti mana tiluan semu rarusuh [12-u]
Lurah bégal ngawalonan [8-a]
Aing ngaran Jayapati [8-i] - Pupuh Pucung
Di bangun oleh 4 (empat) padalisan, guru lagu dan guru wilangan nya (12-u, 6-a, 8-é/o, 12-a).
Conto na :
Lutung buntung luncat kana tunggul gintung [12-u]
Monyét loréng leupas [6-a]
Luncat kana pager déngdék [8-é]
Bajing kuning jaralang belang buntutna [12-a] - Pupuh Sinom
Di bangun oleh 9 (sembilan) padalisan, guru lagu dan guru wilangan nya (8-a, 8-i, 8-a, 8-i, 7-i, 8-u, 7-a/8-a, 8-i, 12-a).
Conto na :
Warna-warna lauk émpang [8-a]
Aya nu sami jeung pingping [8-i]
Pagulung patumpang-tumpang [8-a]
Ratna Rengganis ningali [8-i]
Warnaning lauk cai [7-i]
Lalawak pating suruwuk [8-u]
Sepat patingk(ar)océpat [7-a (8-a)]
Julung-julung ngajalingjing [8-a]
Sisi balong balingbing sisi balungbang [12-a] - Pupuh Wirangrong
Di bangun oleh 6 (enam) padalisan Guru lagu dan guru wilangan nya (8-i, 8-o, 8-u, 8-i, 8-a, 8-a).
Conto na :Barudak mangka ngalarti [8-i]
Ulah rék ka dalon-dalon [8-o]
Enggong-enggon nungtut élmu [8-u]
Mangka getol mangka tigin [8-i]
Pibekeleun saréréa [8-a]
Modal bakti ka nagara [8-a]